चला, पक्ष्याचं चित्र काढू.. गोष्ट मराठीत.
Story of Let’s take a picture of a bird… : मला कशाचीही चित्रं काढायला आवडतात. पण काही गोष्टी माझ्या अगदी फेव्हरेट आहेत. त्यातला एक म्हणजे पक्षी. पक्षी सगळ्यांनाच आवडतात. हो की नाही? हां, तुम्ही म्हणाल गिधाडासारखा पक्षी कसा आवडणार? पण मित्रांनो, तो दिसायला वेडाबागडा असला तरी आपल्या पर्यावरणातलं फार महत्त्वाचं असं सफाई काम करतो बरं का तो. भारतात गिधाडं कमी होत चालली आहेत. ती वाढावीत यासाठी खूप प्रयत्नही चालू आहेत. पण ते असो. तो वेगळा विषय. मी सांगत होतो पक्ष्यांच्या चित्रांबद्दल. पक्षी म्हणजे काय? जो उडतो तो पक्षी. अहो, मग ती फुलपाखरंही उडतात. त्यांनाही पक्षीच म्हणायचं का? नाही, नाही. ते कीटक आहेत. मग तो उडणारा डायनॉसॉरस होता, तोही पक्षी ? नाहीं हो. तुम्ही मला बरोबर शब्दात पकडलंत. कशाला व्याख्या करायला जायचं? ते काम शाळेतली पुस्तकं करतायत की.
दोन पंख, दोन पाय, चोच एवढं असलं की आम्ही अडाणी लोक त्याला पक्षी म्हणतो. अगदी लहानपणापासून आपलं पक्ष्याकडे लक्ष जातं. एक घास चिऊचा, एक घास काऊचा असं म्हणत आई आपल्या बाळाला भरवते. बाळाच्या पंजावर बोट ठेवून ‘इथं इथं बस रे मोरा, बाळ घालते चारा… चारा खा, पाणी पी, बाळाच्या डोक्यावर भुर्रर्रकन उडून जा’ असं म्हणते. बाळही मस्त हसतं. पक्ष्यांशी त्याची दोस्ती होते ती अशी अगदी तान्हेपणीच.
Story of Let’s take a picture of a bird…
मग हे बाळ हळूहळू मोठं होतं. पाटीवर किंवा कागदावर चित्र काढायला लागतं, तेव्हा आकाशात चारचे आकडे काढले, की झाले उडणारे पक्षी. पक्षी उडतात कसे, हे एक आश्चर्यच. माणसाने खांद्यांना पंख बसवले आणि हलवले तर त्याला उडता येईल का? छेः छेः, अशा प्रयोगांपायी काहींनी प्राण गमावलेत. पक्ष्यांचे पंख विलक्षण. टीचभर किंवा वीतभर लांबीचे असतील जेमतेम. पण किती उंच भरारी मारू शकतात. एवढंच नाही, तर रशियातल्या सैबेरिया या बर्फाळ वाळवंटातून कित्येक हजार किलोमीटरचं अंतर पार पाडत आपल्याकडे येतात. जगण्यासाठी. इतकी ताकद एवढ्याशा पंखात कशी येते? त्यांना बरोब्बर दिशा कशी कळते? सारंच आश्चर्य.
तर आपण बोलत होतो, पक्ष्यांबद्दल आणि त्यांच्या चित्रांबद्दल. मी पक्ष्यांचं चित्र कसं काढतो, ते दाखवतो. तुम्ही तुमचं काढायचं, ही आपली अट बरं का! का कोण जाणे मी पक्ष्याच्या मानेपासून सुरुवात करतो. ती रेघ वर नेतो, त्याला गोलाकार देऊन थोडं खाली आणतो की झालं डोकं बंदिस्त. मग आता चोच काढायची. चोचीला कमी समजू नका हां, तिचा उपयोग फक्त खाण्यासाठी होतो असं नाही. सुतार पक्षी याच चोचीने ठोक ठोक करून झाडामध्ये ढोली कोरतो. पोपटांचीही चोच ताकदीची. ते कठीण कवचाची फळे फोडून आतल्या बिया खात असतात. कुणी छोटे पक्षी नाजूक वाकड्या चोची अलगद फुलात घालून मधुरस ओरपत असतात. कुणी उडते किडे पकडतात, कुणी त्याच चोचीने गवताच्या काड्या आणून त्या गुंफून घरटं बनवतात. चोच हा साधा अवयव समजू नका भाऊ, तुम्हाला काम करायला मोठे हात-पाय लागतात, ते एवढीशी चोच करू शकते.
तर, चोच काढायचीय ना. रेघ पुढं न्यायची, आणि थोडा कोन देऊन मूळ’ लेव्हलला आणायची. मग ती सरळ लांब बाकदार येणार. असं करू यात का? आता सगळा पक्षी काढूनच पुरा करू यात ? तर रेघ चोचीखाली नेत गोलाकार फुगीर आकार काढत मागे न्यायची मागे म्हणजे शेपटाच्या बाजूला. शेपूट कशीही काढा. लांब निमुळती काढा किंवा पंख फैलावलेली काढा. ही शेपटीसुद्धा महत्त्वाची आहे बरं का. उडताना ती फैलावली आणि एका बाजूला झुकवली की उडण्याची दिशा बदलते. विमान जमिनीवर लँड होताना विमानाच्या पंखांकडे बघा. पंखातले असेच काही भाग वर होतात, वारा अडला जात नाही किंवा अडला जातो. म्हणजे पक्षी आणि विमान हे सारखेच की काय ? आता शेपटीपासन सुरू झालेली रेघ आणा वरच्या बाजूला. जिथून चित्र काढायला सुरुवात केली त्या मानेपर्यंत.
also read : Story of Magistrates and Ashes in Marathi
हा झाला पक्ष्याचा मूळ आकार. आता डोक्याच्या गोलात डोळ्याचा ठिपका द्यायचा. तो भरीव करा किंवा पोकळ ठेवा. काहीही केलं तरी तो डोळा आहे हे कळणारच. एवढं झालं की झालाच पक्षी काढून. अरेच्चा, पाय राहिलेच की. पंख असले म्हणून काय झालं, पायांनाही महत्त्व आहेच की. विमानांनाही चाकं लागतातच. शेवटी किडेमकोडे, बिया हे त्यांचं अन्न जमिनीवरच मिळणार ना. तिथे पायावरच चालावं लागणार.
पायाची एक गंमत सांगू? पक्षी इतका सुंदर, मग हे पाय असे खडबडीत त्वचेचे का ? तर त्यालाही कारण आहे. पक्षी हे सरपटणाऱ्या प्राण्यांपासून उत्क्रांत झाले आहेत. त्या पूर्वजांची आठवण या पायांच्या रूपाने राहिली आहे. बदकाचे पाय, फताडे. पाण्यात पोहायला उपयोगाचे. पायाला बोटांसारखे आकारही असतात हो. एक मागे, तीन पुढे. त्यामुळे फांदीवर छान बसता येतं. एक बोट मागे टाकून फांदी पक्की धरायची, पुढच्या तीन बोटांना पुढून घट्ट धरायची. पक्षी फांदीवर बसल्या बसल्या बिनधास्त झोपतात, त्याचंही कारण हेच. पण मी मात्र पाय सोपा करून टाकलाय. एक वरून रेघ येते. तीच रेघ वाट करून पुढे जाते. झाला आमचा आधार पाय. या पायांनी प्रत्यक्षात आधार मिळो न मिळो, चित्राला तर मिळालाय ना? तेवढं आपल्याला बास आहे.
तर झाला आपला पक्षी !
हा पक्षी नेमका कोणता आहे, हे मात्र विचारू नका. कबुतर, कावळा, चिमणी यापैकी कोणीही असू शकतो. पोपट काढायचाय? फक्त मागची रेष तिरपी काढायची, लांब काढायची. चोच बाकदार, रुंद काढायची की झालं. बिया, टणक फळं फोडून खायला मोकळे. पाय बघा, फांदी पकडायला अक्कडबाज. मला स्वतःला विचाराल तर छोटे, फुगीर पोटाचे पक्षी आवडतात.
तुम्ही म्हणाल, हे सगळे पक्षी नुसते एका जागी बसलेलेच दिसतात. ते उडतात की नाही? काही खातात की नाही? पक्षी म्हटलं की तो उडायला तर पाहिजेच. आधीच्या चित्रातले पंख वर करायचे. पाय नकोतच. किंवा नाममात्र. आता समोरून बघा. झाला उडणारा पक्षी. आता हा वरचा पक्षी बघा. जमिनीतून काही टिपतो आहे. तर आपल्या पक्ष्याची फक्त मान खाली वळवायची आणि शेपटी वर. पाय तसेच. झाला किडे-बिया खाणारा पक्षी.
also read : Story of Magistrates and Ashes in Marathi
इतके हे सुंदर पक्षी. पण त्यातल्या कित्येक जाती आज नष्ट झाल्यात, काही दुर्मिळ झाल्यात. हे सगळं माणसाच्या नाकर्तेपणामुळे. आपण काही करूयात का याच्यासाठी? काय करू यात बरं? सुरुवात पक्ष्याची चित्रं काढण्यापासून तर करूयात.
