Corona on tickets and coins : गेले काही महिने आपल्या देशातलंच काय, जगातलं वातावरणही कोरोनामय झालंय. कोरोनावरचे जोक्स फिरताहेत, टी-शर्टवर कोरोनाची गमतीशीर वाक्यं, डिझायनर मास्क असं काय काय ! आणखी एक गंमत माहीत आहे? गेल्या सहा-सात महिन्यांमधल्या घडामोडींमुळे अनेक देशांनी कोरोना, कोरोनावरची लस, मास्क, कोरोना योद्धे यांचे फोटो असलेली तिकिटं छापली आहेत.
पण तिकिटांवर असे फोटो किंवा चित्रं का बरं छापायची? आपण जेव्हा एखाद्या पत्राला किंवा पाकिटाला टपाल तिकीट चिकटवून ते कुठल्याही पत्त्यावर पाठवतो तेव्हा दोन गोष्टी होतात. एक तर हे पाकीट हाताळणारे टपाल कर्मचारी आणि दुसरे म्हणजे ते पाकीट ज्याला पाठवलं असेल ती व्यक्ती अशा दोघांपर्यंत हा संदेश जातो. त्यामुळेच जगात नाना विषयांवर नाना प्रकारची तिकिटं निघत असतात. सध्या दिवस कोरोनाचे आहेत.
also read : The story of a girl who fell from the sky into the forest in Marathi
कोविड-१९ ची सुरुवात चीनमधील वुहान या शहरातून नोव्हेंबर २०१९ मध्ये झाली. काही महिन्यांतच ही साथ जगभर पसरली. जवळपास सर्व देशांना कमी-अधिक प्रमाणात या विषाणूचा फटका बसला. कोविड-१९ वर पहिलं टपाल तिकीट इराणने १७ मार्च २०२० रोजी काढलं. त्यापाठोपाठ व्हिएतनामने ३१ मार्च २०२० रोजी, तर स्वित्झर्लंडने ६ एप्रिल २०२० रोजी कोरोनावरची तिकिटं काढली. त्यानंतर अनेक देशांनी या विषयावर टपाल तिकिटं व इतर पोस्टल स्टेशनरी काढली. ती काढणं यापुढेही चालूच राहील. या तिकिटांवर अनेक विषय हाताळले गेलेले दिसतात. उदा. कोरोनाचा विषाणू, त्याचा उद्रेक, त्याचं संक्रमण, त्याविरुद्ध लढणारे योद्धे, कोरोना प्रतिबंधासाठीचे उपाय, म्हणजे मास्क- सॅनिटायझरचा वापर, प्लाझ्मा थेरपी, फिजिकल डिस्टन्सिंग इत्यादी.
भारतीय टपाल खात्याच्या केरळ विभागाने २१ एप्रिल २०२० रोजी ‘कोरोना योद्ध्यांच्या गौरवार्थ एक विशेष आवरण (स्पेशल कव्हर) वितरित केलं. भारतीय टपाल खात्यातर्फे छापली गेलेली कोरोनासंबंधीची ही पहिलीच गोष्ट होती. या आवरणाच्या पुढील बाजूवर आरोग्यसेवा, पोलिस खातं, टपाल खातं यांतील कर्मचारी, एटीएम पेट्रोल पंप व रेल्वे कर्मचारी आणि ज्यांनी ज्यांनी देशातील कोरोनाच्या संकटकाळात न थांबता काम केलं अशा सर्व ‘कोरोना योद्ध्यां’चं चित्रण केलेलं आहे. आवरणाच्या मागील बाजूला एक टीप छापलेली आहे ‘कोरोना महारोगराईच्या संकटकाळात लढण्यासाठी अग्रभागी असणारी कोरोना बोद्ध्यांची एक तुकडीच निर्माण झाली. ही तुकडी आपला जीव धोक्यात घालून सामान्य नागरिकांना सुरक्षित ठेवत आहे. भारतीय टपाल खातं कोरोना योद्ध्यांचे त्यांच्या कठोर, अविरत परिश्रमांबद्दल आभार मानत आहे. तसंच त्यांच्या निरपेक्ष सेवेला सलाम करत आहे.’ या विशेष आवरणावर एक विशेष चित्रमय टपाल शिक्काही वापरण्यात आला. या शिक्क्यात कोरोनाचा विषाणू आणि त्यावर मात केलेल्या कोरोना योद्ध्याची व्हिक्टरीची खूण करणारी बोटं दाखवली आहेत. भारतीय टपाल खात्याच्या पुणे विभागानेही १५ ऑगस्ट २०२० रोजी असंच एक विशेष आवरण काढलं आहे. ते ‘कोरोनासंबंधीच्या प्लाझ्मा थेरपी’बद्दल आहे. कोरोनावरील उपचारांसाठी सध्या ‘प्लाझ्मा थेरपी’ वापरली जात आहे. कोरोनाबर मात केलेला रुग्ण त्याच्या शरीरातील प्लाझ्मा दान करत असल्याचं चित्र आवरणाच्या पुढील बाजूला छापलं आहे.mया चित्राखाली ‘प्लाझ्मा दाता उत्तम योद्धा’ असं लिहिलं आहे. या आवरणावरही ‘प्लाझ्मा थेरपी’ संबंधित एक विशेष चित्रमय टपाल शिक्का वापरण्यात आलाय.
भारतीय टपाल खात्याच्या मुंबई विभागाने १३ ऑक्टोबर या राष्ट्रीय फिलॅटली दिवसाच्या निमित्ताने ९ ऑक्टोबरपासून राष्ट्रीय टपाल आठवडा साजरा केला. त्यात पहिल्याच दिवशी खास वैशिष्ट्यपूर्ण टपालाची तिकिटं छापलेला मास्क काढला. कोरोनाच्या काळात मास्क वापरणं अत्यावश्यक आहे, हे सांगण्याबरोबरच टपाल तिकिटांचा प्रसार करण्याचं कामही हा मास्क करतो आहे. भारतीय टपाल खात्याच्या कोइमतूर विभागाने २४ एप्रिल २०२० रोजी ‘आम्ही कोरोना योद्ध्यांना सलाम करतो’ अशी घोषणा असलेला चार पोस्टकार्डाचा एक विशेष संच काढलाय. या पोस्टकार्डावर कोरोना विषाणूच्या विरोधातील लढाईत अग्रभागी असणारे डॉक्टर्स, नर्स, इतर आरोग्यसेवक, पोलिस कर्मचारी, टपाल कर्मचारी, स्वच्छता सेवक, अग्निशमन कर्मचारी अशा कोरोना योद्ध्यांची चित्रं आहेत. यातल्या काही कार्डावर तांबड्या रंगामध्ये ‘सुरक्षित वावर’ म्हणजे ‘सोशल डिस्टन्सिंग’चा संदेश देणारा शिक्काही आहे. कोरोना योद्ध्यांबद्दलची कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी ही विशेष पोस्टकार्ड्स लोकांनी वापरावीत, हा टपाल खात्याचा यामागचा उद्देश आहे.
आता पुन्हा एकदा विविध देशांच्या टपाल साहित्याकडे वळू यात. आधी म्हटल्याप्रमाणे कोरोनासंबंधी जगातलं पहिलं टपाल तिकीट इराणने काढलं. हे तिकीट अठरा हजार रियाल किमतीचं आहे. तिकिटावर डाव्या बाजूला ‘नॅशनल हीरोज’ म्हणजे ‘राष्ट्रीय नायक’ असं लिहिलेलं आहे. या चित्रात कोरोना विषाणूची इलेक्ट्रॉन मायक्रोस्कोपखाली दिसणारी प्रतिमा आहे, तर दुसरीकडे चित्रात चार व्यक्ती दिसताहेत. त्यातल्या तीन आरोग्यसेवेशी संबंधित असाव्यात, तर चौथी गॅस मास्क लावलेली व्यक्ती सैनिक असावी असं दिसतं. कारण इराणमध्ये कोरोनाची साथ आल्यावर सैन्याची मदत घेण्यात आली होती.
also read : The story of a girl who fell from the sky into the forest in Marathi
२४ जून २०२० रोजी चेक रिपब्लिकच्या टपाल खात्याने काढलेल्या दोन तिकिटांवर वेगवेगळ्या प्रकारच्या मास्कची चित्रं छापली आहेत. दोन तिकिटांवर मिळून सहा रंगीत मास्क दाखवलेले आहेत. प्रत्येक मास्कवर एखादी आवश्यक सेवा दर्शवणारं चिन्ह आहे. रेड क्रॉसचं चिन्ह असलेला मास्क आरोग्यसेवेचं प्रतीक आहे, बिगुलचं चिन्ह असलेला मास्क टपालसेवेचं, तर कॅमोफ्लाजचं चिन्ह असलेला मास्क लष्करी सेवेचं प्रतीक आहे. त्याचबरोबर निळा व पिवळा पट्टा असलेला मास्क पोलिस सेवा, अग्नीचं चिन्ह असलेला मास्क अग्निशमन सेवा व पोल्का डॉट असलेला मास्क स्वयंसेवकांचं प्रतीक म्हणून वापरण्यात आला आहे. या तिकिटांवर किमतीच्या जागी ‘ई’ हे अक्षर छापलेलं आहे. याचा अर्थ काय माहितीय? ५० ग्रॅम किंवा त्यापेक्षा कमी वजनाच्या देशांतर्गत सामान्य टपालासाठी हे तिकीट चालू शकतं.
ग्रेट ब्रिटनमधील नॅशनल हेल्थ सर्व्हिस या संघटनेने कोरोनाकाळात केलेल्या कामाबद्दल कृतज्ञता म्हणून तिथल्या रॉयल मेलने मार्च २०२० पासून एक विशेष टपाल शिक्का वापरायला सुरुवात केली आहे. या शिक्क्यावर संदेश आहे- ‘स्टे होम, प्रोटेक्ट लाइव्हज’.
कोरोनामुळे लोक घरात अडकून पडले आणि भीतीपोटी त्यांनी नाना वस्तूंचा साठा करायला सुरुवात केली. परदेशांमध्ये अनेक ठिकाणी लोकांनी टॉयलेट पेपर्सचा साठा केला आणि त्याची मोठ्या प्रमाणावर टंचाई निर्माण झाली. हा मुद्दाही काही टपाल तिकिटांवर झळकलेला दिसतो.
ऑस्ट्रियाच्या टपाल खात्याने ३० ऑक्टोबर २०२० रोजी कोरोनावर एक वैशिष्ट्यपूर्ण टपाल तिकीट काढलं आहे. ते त्यांनी चक्क टॉयलेट पेपरवर छापलं आहे. टॉयलेट पेपरवर छापलेलं ते जगातलं पहिलंच तिकीट असावं. या तिकिटावर एका हत्तीच्या पिल्लाचं चित्र आहे. ऑस्ट्रियन सरकारने सुरुवातीपासूनच नागरिकांनी आपापसात एक मीटरचं (तीन फूट) अंतर ठेवावं असं आवाहन केलं होतं. तोच संदेश या तिकिटीवर वेगळ्या प्रकारे दिलेला आहे. या हत्तीच्या पिल्लाची लांबी तीन फूट आहे. या प्रत्येक तिकिटाची रुंदी दहा सेंमी म्हणजेच एक मीटरच्या एक दशांश आहे. त्यामुळे आपण जर एका शेजारी एक दहा तिकिटं लावली तर आपल्याला एक मीटरचं अंतर म्हणजेच अत्यावश्यक सोशल डिस्टन्सिंग एवढं अंतर मिळतं.
नाण्यांवरचा कोरोना
काही देशांनी तिकिटांबरोबरच कोरोना या विषयावर नाणीही काढली आहेत. मध्य आफ्रिकेतील चाड या देशाने जुलै २०२० मध्ये कोरोनावरचं जगातलं पहिलं नाणं काढलं. एकंदर चार चांदीची प्रत्येकी पाच हजार सेंट्रल आफ्रिकन फ्रैंक किमतीची ही नाणी आहेत. या सर्व नाण्यांच्या मुखवटा असलेल्या बाजूला चाड देशाचा ‘कोट ऑफ आर्म्स’ दाखवलेला आहे, तर दुसऱ्या बाजूला कोरोना विषाणूची इलेक्ट्रॉन मायक्रोस्कोपखालील चार वेगवेगळी चित्रणं आहेत. या विषाणूशी संबंधित चार शब्द या चार नाण्यांवर वेगवेगळ्या रंगांमध्ये लिहिलेले आहेत, ते म्हणजे पॅनडेमिक, आऊटल्ब्रेक, म्युटेशन आणि क्वारंटिन. जाता जाता एक गंमत सांगतो, कोरोनाचा विषाणू इलेक्ट्रॉन मायक्रोस्कोपखाली बघितला तर तो गोलाकार दिसतो. त्याच्या पृष्ठभागावर टोकदार काट्यांसारखं प्रथिनांचं आवरण असतं. त्यामुळे ते एखाद्या मुकुटासारखं दिसतं. कोरोना या मूळ लॅटिन शब्दाचा अर्थ मुकुट असा आहे. म्हणूनच या विषाणूचं नाव कोरोना ठेवण्यात आलं.
लिथुएनिया या युरोपमधील देशाने १ जुलै २०२० रोजी नाणी संग्राहकांसाठी दोन विशेष नाणी काढली आहेत. त्यातलं एक नाणं चांदीचं आहे. तर दुसरं तांबे आणि निकेल असं मिश्र धातूंचं. पॅनडेमिकच्या संकटात ज्यांनी ज्यांनी आपल्या प्राणांची बाजी लावली त्या सर्वांबद्दल कृतज्ञता म्हणून ही नाणी काढण्यात आली आहेत. या नाण्यांच्या कडांवर ‘अधः कारानंतर मी प्रकाशाची आशा करतो,’ अशा अर्थाचं वाक्य लॅटिनमध्ये लिहिलं आहे. तसंच एक प्रकाशाचा किरण ‘२०२०’ हा आकडा प्रकाशमान करत असून त्याच्या छायेत ‘SOS’ असं लिहिलेलं आहे.
also read : The story of a girl who fell from the sky into the forest in Marathi
नैशनल बैंक ऑफ हंगेरीने जुलै २०२० मध्ये कोरोनासंबंधित दोन नाणी काढली आहेत. या दोन्ही नाण्यांच्या मुखवटा बाजू पूर्वीच्या याच किमतीच्या प्रचलित नाण्यांसारख्या आहेत, तर दोन्ही नाण्यांच्या दुसऱ्या बाजूला ‘कोट ऑफ आर्म्स व हंगेरियन इरिस चिन्हाऐवजी कोरोनाबद्दलचं विशेष चित्र आहे. या नाण्यांवर मध्यभागी हृदयाच्या आकारात कोरोना योद्ध्यांची चित्र कोरलेली आहेत.
